Speech dodenherdenking 2023

Beste dames en heren,

Samen herdenken we al bijna 80 jaar de Tweede Wereldoorlog. Samen leven we met deze oorlog. En delen we de verhalen. Steeds minder mensen hebben zelf deze oorlog meegemaakt. Maar oorlog is altijd bij ons. De vreselijke ervaringen van ouders en grootouders hebben vaak grote invloed op ons.

Voorgoed genesteld in familiegeschiedenis.

Ik werd geraakt door het verhaal van Natascha van Weezel, auteur van het boek De derde generatie – Kleinkinderen van de Holocaust. Vier Joodse grootouders. Ondergedoken, gevlucht. Zij overleefden, maar veel van hun naasten niet. In deze familie werd wel gesproken over de oorlog. In tegenstelling tot vele andere families.

“Herinneringen kun je niet uitwissen” en doe je dat wel, dan komt dat als een boemerang terug. Bij jezelf, maar ook bij de generaties na jou. Zwijg niet. En luister. Naar de verhalen van 80 jaar geleden; maar ook naar de verhalen van daarna.

En die verhalen van daarna: die zijn er helaas in overvloed. Van jonge mensen, van oudere mensen. Verhalen die meerdere generaties zullen beïnvloeden, of we het nou willen of niet. Dat heeft de Tweede Wereldoorlog ons wel geleerd. Ik neem jullie mee in drie van deze verhalen. Van drie inwoners uit onze eigen stad. Ik stel jullie voor aan Veronika. Zij is gevlucht voor de oorlog in Oekraïne. Veronika is twaalf jaar. Samen met haar moeder en broertje woont zij bij een gastgezin in Brandevoort. Veronika kan prachtig zingen. Zo heeft ze in Oekraïne meerdere zangwedstrijden gewonnen en speelt ze in musicals. Veronika was tien jaar toen de oorlog begon. Samen met haar moeder, broertje en hond vluchtten zij naar Nederland. Precies op tijd. Dertig minuten nadat ze vertrokken waren met de bus, daalden de raketten neer op hun stad.

Het gaat goed met Veronika. Ze zit in een Nederlandse klas en mag volgend jaar naar het VWO. Ze zegt dat het veilig en fijn is in haar klas. En dat de kinderen in haar klas lief voor haar zijn. Daarom kan ze ook haar verhaal vertellen. Over de angst en de onzekerheid. Het verblijf in de schuilkelders en slapen op de gang.

Veronika is nog iedere dag bezig met de oorlog in Oekraïne. Ze mist haar vader en grootouders. Zij wonen daar nog.

Het mooiste cadeau dat Veronika zich kan bedenken, is om hen weer te zien. En hen vast te houden.

Een andere oorlog. Vergelijkbare herinneringen. Generaties lang.

Dertien jaar was Ebrahim toen de oorlog in Syrië begon. Hij komt uit een groot gezin. Hij woonde bij zijn grootouders, vader, moeder en samen met zijn broers en zussen. Maar dan veranderen de omstandigheden. Oorlog. Niets is meer hetzelfde. Op een dag wordt zijn zusje neergeschoten. Gelukkig overleeft zij het. Maar de familie weet: blijven is geen optie meer.

Op zijn zeventiende komt Ebrahim samen met zijn broertje naar Nederland. De rest van de familie achterlatend. Het is niet makkelijk. Maar Ebrahim werkt hard. Hij zoekt kansen en pakt ze. Hij is vastbesloten er het beste van te maken. Dat heeft hij geleerd.

Inmiddels is hij 25. Zijn moeder, broers en zussen zijn inmiddels ook veilig in Nederland en wonen hier in Helmond.

Er gaat geen dag voorbij dat hij niet aan Syrië denkt. Hij maakt zich zorgen. Iedere dag weer. Hij is soms verdrietig om de mensen die hij niet meer gaat zien. Zoals zijn vader en grootouders. Zij leven niet meer. Hij weet dat ze trots op hem zijn. Verdriet is niet aan Ebrahim te zien. Hij wil door. Deze vrolijke en goedlachse jongen werkt. Loopt stage en studeert. Zijn drijfveer? Hij wil wat terug doen voor de samenleving. Van betekenis zijn.

Een andere oorlog. Vergelijkbare herinneringen. Generaties lang.

Het is 1996. Wilbert wordt uitgezonden naar het Zuiden van Bosnië. Een vredesmissie. In Bosnië was hij verantwoordelijk voor 180 internationale politiemensen.

Met collega’s uit Amerika, India en Europa. Tijdens zijn missie om politiemensen te trainen schrijft hij in zijn dagboek: “Het wordt een lange en zware rit. Onderweg niets anders dan compleet verwoeste dorpen”. En hij schrijft aan zichzelf: “Er is meer dan een mensheid vernield.”

Wilbert en zijn team gaan aan het werk. Ze krijgen best wat voor elkaar. Dat motiveert. Maar eens kom je weer terug naar Nederland. Je komt weer thuis en moet overgaan tot de orde van de dag. Wilbert is nog iedere dag bezig met de oorlog. Maar liefst zestien jaar lang gaat hij terug naar Bosnië. Telkens met nieuwe hulpvoorzieningen. Totdat hij zich begint af te vragen: waarom? Waarom blijft hij zo bezig met Bosnië? En dan realiseert hij het zich. Oorlog in je hoofd. Vrede om je heen, maar de oorlog is niet weg. Het idee dat je niet iedereen kan helpen. Het doet hem pijn. Dankzij hulp start de verwerking bij Wilbert; kan hij erover praten en het delen.

Wilbert zit net als Veronika en Ebrahim niet stil. Ook hij heeft een sterke drijfveer om iets te willen doen voor de samenleving. Hij zet zich in voor veteranen, onder andere hier in Helmond. Een andere oorlog. Vergelijkbare herinneringen. Generaties lang. Deze verhalen laten zien dat het niet alleen de slachtoffers van oorlog zijn die we ieder jaar herdenken. Het is ook het besef welke impact oorlog heeft op onszelf en op de mensen om ons heen. Familie, vrienden, bekenden.

Het verhaal van de oorlog verdwijnt niet zomaar. Dat zie je aan onze Helmondse verhalen. Ook al woon je in een land zonder oorlog, toch leef je met de gevolgen.

Oorlog tekent je. Maar het tekent ook de generaties die na ons komen. Laten we naar elkaar omkijken. Bied troost waar verdriet is en kracht waar het nodig is.

Wilbert, Ebrahim en Veronika. Als ik naar jullie kijk, zie ik vooral drie trotse Helmonders. Met ieder een ingrijpend verhaal dat jullie weten om te zetten naar iets positiefs. Dat verdient respect!

Dames en heren, 

Samen dragen we de gevolgen van oorlogen. Samen léven we met oorlog. En samen zetten we ons in voor vrede, vrijheid en geborgenheid. Door verhalen met elkaar te delen. Door te vertellen; door te luisteren. Door er voor elkaar te zijn. Door hen te gedenken die het niet hebben overleefd.

En dankbaar te zijn voor diegene die voor onze vrijheid hebben gestreden.

Maar ook door - iedere dag weer - te werken aan een samenleving waarin iedereen gelijke kansen heeft.

Waar iedereen zich veilig en welkom voelt.

Waar een plek is voor herinneringen.

Van welke generatie dan ook.