Commissiestukken Industrieel Erfgoed Toerisme fase 2

..~

Behoort bij agenda nr. sr Ie.

datum vergadering 6>- 5 -03

Gemeente He man

jo Commissie-format

Verzoek College van B en W voor Commissiebehandeling.

Vastgesteld in B en W vergadering van: 15 juli 2003

Onderwerp: Startnotitie Industrieel Erfgoed Toerisme in Helmond - fase 2

Inhoud:

Bijgaand treft u aan de Startnotitie Industrieel Erfgoed Toerisme in Helmond -fase2

Doel van de notitie is het bieden van een leidraad in het vervolg van het project.

In de notitie wordt ingegaan op de stand van zaken tot nu toe, de projectomschrijving, projectorganisatie en

worden er deelprojecten geformuleerd.

De notitie is reeds behandeld in de Adviescommissie Industrieel Erfgoed Toerisme van 22 mei jl. en de

Stuurgroep SMOG van 10 juni jl. De op- en aanmerkingen die hier naar voren kwamen zijn in de notitie

verwerkt.

. Ons college heeft met deze notitie de opdracht gegeven tot verdere ontwikkeling en uitvoering van het

project.

Voor de verdere inhoud verwijzen wij u naar de bijgevoegde notitie.

Met dit verzoek mee te zenden stukken: Startnotitie

Het college van B en W verzoekt:

voor te leggen aan:

de commissie SE op 8 september 2003 met als doel: ter kennisname

commissieformat iet startnotitie fase 2

Pagina 1 van 2

Gemeente Helmond

Sta rtn otiti e

Industrieel Erfgoed Toerisme in Helmond

Fase 2

- Definitie- en ontwerpfase

Afdeling Economische Zaken

Afdeling Kunst en Cultuur

1. Inleiding

AanleidinQ

Enkele jaren geleden heeft de gemeente laten onderzoeken in hoeverre Helmond een rol

speelt op toeristisch gebied en wat de potenties zijn voor de toekomst. Gebleken is dat

Helmond als bestemming voor een toeristisch-recreatief bezoek een relatief bescheiden

positie in nam.

Noord-Brabant is met name een aantrekkelijke bestemming voor een dagje-uit of een

tussendoorvakantie. In Zuid-Oost Brabant zijn het vooral de Peel en de Kempen die mensen

naar deze regio trekken. Stedelijk toerisme in onze regio biedt dus nog volop kansen tot

groei. Gebleken is dat stedelijk cultuur toerisme in het algemeen en industrieel erfgoed

toerisme in het bijzonder groeimarkten zijn.

Deze redenen hebben er toe bijgedragen dat het college besloot de mogelijkheden te

onderzoeken om Helmond op de toeristische kaart te zetten.

Stand van zaken tot nu toe

Chronologisch hebben tot nu toe de volgende acties plaatsgevonden en zijn de volgende

besluiten genomen.

1996

1999

2001

2001

2002

2003

2003

2003

Toeristisch Recreatief Ontwikkelingsplan (TRaP). De conclusie luidt dat er geen

structureel en geïntegreerd toeristisch-recreatief beleid is.

Meerjaren Ontwikkelings Programma 1999 - 2003 (MOP) met

beleidsvoornemens

Discussienota "Een kasteel tussen fabrieken"

Verzoek om reactie op nota door belanghebbenden en experts

College besluit nav de discussienota en reactienota, waarbij een principekeuze is

gemaakt om middels een meerjarentraject te groeien naar een project van

boven regionale omvang

Commissiebehandeling en Raadsbesluit conform advies college

Voorlopige samenstelling Adviescommissie Industrieel Erfgoed Toerisme

Stadsdebat met forumdiscussie, met als algemene conclusie dat het Industrieel

Erfgoed Toerisme onder bepaalde voorwaarden zeker succesvol kan zijn.

Doel notitie

Doel van deze notitie is het bieden van een leidraad in het vervolg van het project. Daarbij

dient wel te worden opgemerkt dat het slechts een globale leidraad is en dat nog niet alle

onderdelen volledig bekend zijn (zoals planningsdata en financiële gegevens).

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 2 van 12

2. Projectomschrijving

Doelstellinq

De inhoudelijke hoofddoelstelling is als volgt geformuleerd:

Het op een dusdanige wijze gebruik maken van het overkoepelend thema Industrieel

Erfgoed Toerisme dat een uniek gezamenlijk cultuurtoeristisch totaal product wordt

gecreëerd, dat uitstijgt boven dat van de individuele projectdeelnemers en waarvan

de aantrekkingskracht van het stadscentrum als bezoek- en verblijfsgebied voor

eigen inwoners en bezoekers van buiten wordt vergroot.

Vanuit deze hoofddoelstelling zijn een zestal subdoelstellingen geformuleerd:

Versterking van de unieke cultuurhistorische identiteit van Helmond in het

algemeen en het centrum in het bijzonder (eigenheid);

Versterking van de economische structuur van het centrum door een gestage

groei van het aantal bezoekers en een toename van hun toeristisch-recreatieve

bestedingen, waardoor de werkgelegenheid wordt gestimuleerd (welvaart);

Verhoging van de aantrekkelijkheid van de stad en haar centrum, waardoor

mensen hun verblijfsduur verlengen en het centrum een levendige en vitale

uitstraling krijgt (welzijn);

Het voortbestaan van het industriële erfgoed van Helmond moet mede door het

project worden gewaarborgd en beter toeristisch-recreatief worden ontsloten

(behoud);

Niet de omvang, maar de kwaliteit van het gezamenlijk aanbod is uiteindelijk

bepalend voor het welslagen van het project (hoogwaardige uitstraling);

Het samenwerkingsproject dient zich voor een substantieel deel van een

zelfstandige financiële positie te verwerven (vraaggerichtheid);

Proiectfaserinq

Een projectaanpak kent verschillende fasen.

Fase 1 Initiatieffase

Deze fase omvat de ideevorming. Deze fase is feitelijk al afgerond. Met het

totstandkomen van de Discussienota "Een kasteel tussen fabrieken" is het initiatief

genomen. De nota heeft na het ontvangen van reacties geresulteerd in een reactienota.

Fase 2 Definitie- en ontwerpfase

In de definitie- en ontwerpfase wordt onderzocht wat de eisen en randvoorwaarden ten

aanzien van het Industrieel erfgoed toerisme zijn en wordt hierop een ontwerp gemaakt.

Aan het eind van deze fase is bekend hoe het resultaat eruit moet gaan zien.

De gemeenteraad heeft besloten het project gefaseerd tot stand te laten komen.

Allereerst zullen de relatief gemakkelijk realiseerbare elementen worden ontwikkeld.

Maar daarnaast zijn er ook plannen voor de lange termijn. Sommige projecten dienen op

korte termijn opgepakt te worden om ontwikkeling op langere termijn mogelijk te maken.

Fase 3 Voorbereidingsfase

Op het eind van deze fase moet duidelijk zijn hoe het resultaat eruit zal zien als het is

gerealiseerd. Feitelijk betekent dit een beschrijving van het exacte resultaat.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 3 van 12

Fase 4 Realisatiefase

De uitvoering vindt plaats.

Fase 5 Nazorgfase

Gebruik, beheer en onderhoud.

Opdrachtomschriivinq

Op dit moment staan we voor het ingaan van fase 2: de definitie- en ontwerpfase.

Antwoord moet worden gegeven op de vragen wat van het beoogde projectresultaat wordt

verlangd en hoe het projectresultaat er uit zal zien.

Het eerste gedeelte omvat de eisen en randvoorwaarden en het tweede gedeelte betreft

een uitwerking van concrete projectvoorstellen.

Cruciale succesfactoren

Cruciale succesfactoren zijn:

Het Industrieel Erfgoed Toerisme mag geen op zich staand product worden. Cruciaal

voor succes is een totaalpakket.

Integraliteit

Interne en externe communicatie I p.r.

Duidelijke keuzes doelgroepen

Bewaken authenciteit (verantwoorden geschiedschrijving)

Financiering

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 4 van 12

3. Projectorganisatie

Organisatie

Het project gaat gemeentebreed door vele beleidsterreinen. Naast de overheid dienen ook

het toeristisch-recreatieve en het industrieel(historische) bedrijfsleven en culturele en

educatieve organisaties een volwaardige plaats te krijgen binnen dit gedeelte van het project.

In dit gedeelte van het project ziet het organisatieschema er als volgt uit.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 5 van 12

Gemeenteraad

Commissie(s)

College van B en W

~

~

~

~

~

~

~

~

~

~

~

Adviescommissie

IET

werkgroep

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

,

Projectgroep

werkgroep

werkgroep

-

-

-

-

-

-

werkgroep

De gemeenteraad stelt het beleid vast en voteert projectmiddelen

Afhankelijk van het onderwerp en de aard ervan adviseert de

commissie SE en/of MO

Het college stelt het beleid vast (voor zo ver niet de

verantwoordelijkheid van de gemeenteraad) en bewaakt de

voortgang van het project

Afhankelijk van het onderwerp en de aard ervan zal het

Managementteam om advies worden gevraagd

De adviescommissie Industrieel Erfgoed Toerisme (IET) bestaat uit

leden van het college van BenWen vertegenwoordigers uit het

bedrijfsleven. De adviescommissie heeft een klankbordfunctie en

adviseert het college van B en W met betrekking tot

projectvoorstellen. Tevens heeft de adviescommissie tot taak de

bewaking van de voortgang van het project.

De projectgroep is met name ambtelijk samengesteld. De

projectgroep heeft tot taak de beleidsvoorbereiding, voorbereiding

projectvoorstellen en (coërdinatie van) uitvoering van het project en

de aansturing van de werkgroepen.

De werkgroepen werken specifieke projectvoorstellen uit en/of

zorgen voor de uitvoering ervan. De samenstelling van de

werkgroepen is afhankelijk van het onderwerp.

Adviescommissie

De adviescommissie komt circa 4 maal per jaar bij elkaar.

De commissie bestaat uit de volgende personen:

Wethouder P. Tielemans (voorzitter)

Wethouder T. Houthooft - Stockx (vice-voorzitter)

De heer E. van Thiel (Koninklijke Nedschroef Holding NV)

De heer J. van der Meij (Vlisco BV)

De heer W. Kuypers (p.G. Kuijpers & Zn)

De heer J. van Hout (Koninklijke Raymakers & Co)

De heer F. Smits (VICH)

De heer T. van Bussel (Stichting Ca rat)

De heer J. Jonkers (oud wethouder)

De heer W. van Elk (oud burgemeester)

Mevrouw F. van Thiel - Swinkels (projectmanager nieuwbouw Bavaria)

De heer P. Pijs (voormalig vice-president Philips Noord-Amerika)

Afdeling Kunst en cultuur, de heer J. Bongaarts (projectsecretaris)

Afdeling Economische Zaken, de heer W. Swinkels

Afdeling Kunst en cultuur, mevrouw W. Hoeben (notulist)

Projectgroep

De projectgroep komt op jaarbasis circa 10 keer bij elkaar.

De projectgroep bestaat uit de volgende personen:

Afdeling Kunst en cultuur, mevrouw Y. Feenstra

Afdeling Economische zaken, mevrouw T. van Home

Stadshistoricus, de heer G. van Hooft

Afdeling Communicatie, de heer B. van der Berg

Regio VVV

Stichting Industrieel Erfgoed (ad hoc)

Centrummanagement (ad hoc)

Afdeling PBH (ad hoc)

Afdeling ROV (ad hoc)

Afdeling Financiën (ad hoc)

}

ofwel in werkgroepen

Werkgroepen

De samenstelling van de werkgroepen is afhankelijk van het onderwerp. In een werkgroep

zal in ieder geval plaatsnemen mevrouw Van Home of mevrouw Feenstra.

Overig

Verder zal regelmatig terugkoppeling plaats vinden naar de diverse betrokken instellingen en

verenigingen.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 7 van 12

Personeel

Voor de 2e fase worden voor het 1e jaar de volgende uren geraamd.

Aantal uren

Deelname Adviescommissie IET

Bongaarts en Swinkels

Hoeben

Projectgroep (vaste kern, intern)

Feenstra en Van Horne

Van der Berg

40

40

540

100

Daarnaast zullen in werkgroepen mensuren worden ingezet. Echter per project en daarmee

werkgroep zal een apart projectplan worden opgesteld, met bijbehorende urenraming.

Verder zijn er projecten die passen binnen al bestaande projecten, zoals bijvoorbeeld

herinrichting van Mens en Werk. Hiervoor zijn al uren geraamd en komen dus niet boven op

de raming van het IET.

Planninq

Zoals al eerder opgemerkt zal het project gefaseerd worden uitgevoerd. Het betreft een

meerjarentraject, waarbij relatief gemakkelijk realiseerbare elementen op kortere termijn

zullen worden opgepakt. Daarnaast worden, zoals gezegd, op korte termijn projecten

ontwikkeld om de realisering van die projecten op lange termijn mogelijk te maken.

Fase 2 zal resulteren in concrete projectplannen, klaar voor uitvoering.

De planning is om medio mei 2004 een plan gereed te hebben met componenten met

voldoende potentie om een goed product in de markt te kunnen zetten. Op dat moment

dienen ook promotieprojecten te worden opgepakt. Maar eerst dient de gemeente zorg te

dragen voor productontwikkeling, opdat er iets te promoten valt.

Verder zijn er al projecten in voorbereiding. Zo zal volgens planning het project Mens en

Werk in 2004 gereed komen.

Een eindplanning is echter niet te realiseren. Het is een doorlopend, dynamisch proces, dat

continue bijsturen behoeft. Er zullen regelmatig nieuwe projecten bij komen en om ook op

lange termijn interessant te blijven zullen er ook in de verre toekomst nieuwe elementen

moeten worden toegevoegd.

Financierinq

Voorlopig is er een beperkt budget beschikbaar. In de begroting is een jaarlijks bedrag

opgenomen van ¿ 22.689,-

Daarnaast zijn er ten behoeve van enkele deelprojecten al middelen geraamd. Zo is er voor

het project Mens en Werk (afgerond) ¿ 227.000,- beschikbaar.

Als in kaart is gebracht wat de op kortere termijn realiseerbare projecten zijn, zal hierbij ook

een begroting worden gemaakt.

Verder zal zeker een beroep worden gedaan op de diverse externe subsidiebronnen en zal

worden gekeken in hoeverre cofinanciering plaats kan vinden met het bedrijfsleven,

organisaties en instellingen.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 8 van 12

> '

Informatie

Uit de reacties op de Discussienota en de opkomst tijdens het Stadsdebat van 22 april jl.

bleek al dat het onderwerp Industrieel Erfgoed in het algemeen en Industrieel Erfgoed

Toerisme in het bijzonder leven in Helmond en daarbuiten.

Het is dan ook van groot belang het onderwerp levend te houden en regelmatig

belanghebbenden en belangstellenden te informeren over de stand van zaken.

In overleg met de afdeling Communicatie zal hiertoe een communicatieplan worden

uitgewerkt. Wellicht zal hierbij een nieuwsbrief een middel kunnen zijn.

Het gaat hierbij dus om communicatie over (de voortgang van) het project. Promotie van het

Helmonds Industrieel erfgoed bij doelgroepen is een afzonderlijk traject, dat pas opgestart

kan worden op het moment dat het aanbod op een voldoende omvangrijk niveau is.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 9 van 12

4. Deelprojecten

Het project Industrieel Erfgoed Toerisme zal gefaseerd middels een meerjarentraject uit

moeten groeien tot een project van bovenregionale omvang.

Korte- en middellange termijn

Op korte en middellange termijn zijn de volgende deelprojecten te onderscheiden.

I Marktontwikkelingsplan

Een toeristisch Industrieel Erfgoedproduct is in Helmond op dit moment enkel in potentie

aanwezig en zal gefaseerd opgebouwd moeten worden aan de hand van een concreet

uitvoeringskader. In het Marktontwikkelingsplan zal op basis van de vastgestelde visie en

ambitie en op basis van een SWOT- en doelgroepenanalyse een samenhangend kader

worden geschetst, waarin een projecten- en promotieplan voor de middellange en lange

termijn neergelegd zal worden.

Vooraleer het toeristische Industrieel Erfgoedproduct Helmond richting doelgroepen te

promoten, dient er gewerkt te worden aan de ontwikkeling van concrete producten.

Voorliggende startnotitie benoemt een aantal potentievolle en relatief gemakkelijk

realiseerbare projecten. Om snel over te kunnen gaan tot uitwerking en uitvoering van

kansrijke projecten, is er nadrukkelijk voor gekozen de gereedkoming van het

Marktontwikkelingsplan niet eerst af te wachten.

11 Herinrichting Mens en Werk

Momenteel is in voorbereiding de herinrichting van de permanente tentoonstelling van het

Gemeentemuseum Helmond. De tentoonstelling bevindt zich op de verdieping van het

Helmondse kasteel.

De nieuwe opzet Iaat chronologisch zien hoe beeldende kunstenaars in de 1ge en 20e eeuw

reageerden op met name de industrialisatie en de maatschappelijke ontwikkelingen die

daaruit voortvloeiden.

De planning is dat de herinrichting in de loop van 2004 zal zijn gerealiseerd.

De herinrichting van Mens en Werk maakt onderdeel uit van een totale herinrichting van het

kasteel. Onderdeel daarvan is ook herinrichting van de kelderruimten van het monumentale

complex. Het voorlopige idee is om de Heren van Helmond het verhaal van het kasteel en de

stad te laten vertellen. Daarbij komt dus ook een stukje industrieel verleden aan de orde.

111 Herontwikkeling kanaalzone

De herontwikkeling van de kanaalzone is deels een project wat op kortere termijn en deels

een project dat op langere termijn zal worden gerealiseerd. Om dat laatste mogelijk te

maken, is het noodzakelijk op korte termijn de nodige stappen te zetten.

Onderzocht dient te worden welke potenties het kanaal en haar directe omgeving heeft.

Concreet zou het bijvoorbeeld kunnen gaan om de volgende elementen:

Kwaliteit en aanzien van het kanaal

Kwaliteit en aanzien van de (historische) gebouwen

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 10 van 12

Bestemming van gebouwen

Conservatie sluis 7 en overleg Laarbeek ivm brug/rotonde over kanaal met als doel een

omkeerbare oplossing

Boottocht over het kanaal, incl. thematische invulling

Historische restaurantboot in centrum Helmond (thematisch)

Havenvoorziening voor (permanente aanwezigheid) historische schepen of

recreatietoervaart in centrum Helmond.

IV Historische dansorgelcollectie

Helmond beschikt over een unieke historische dansorgelcollectie. De dansorgels zijn

typerend voor het entertainment van de arbeidersklasse. In Helmond was een dergelijke

danszaal aanwezig (zaal Bocken). De collectie is nu nog ondergebracht in de voormalige

brandweerkazerne aan de Torenstraat, een gebouw zonder bouw- of cultuurhistorische

waarde. Onderzocht wordt of en in hoeverre deze orgels ingepast kunnen worden in de

rehabilitatie van zaal Traverse/Scala-bioscoop. Voorwaarde is wel dat de gebruiksfunctie

intact blijft.

V Industrieel Erfgoed Route

In 1998 heeft de gemeente in het centrum een toeristische wandelroute gerealiseerd met als

thema 'Een stad van stof en staal'. Naast de middeleeuwse historie worden ook vele sporen

uit het industriële verleden in het stadscentrum via een fraai vormgegeven

routebewegwijzeringssysteem onder het voetlicht gebracht. Het huidige systeem is

daarnaast aan actualisering toe, wat reeds gemeentelijk wordt opgepakt.

In het kader van het Industrieel Erfgoed Toerisme zou hierop aansluitend een speciale

themaroute ontwikkeld kunnen worden. Daarbij moet gedacht worden aan een wandel- en

fietsroute. De wandelroute zal leiden langs objecten in het centrum (Vlisco, Gacaofabriek,

kanaalzone met al haar fabrieken, fabrikantenvilla's en andere historische objecten, het

kasteel, de Markt). De fietsroute kan daarnaast bijvoorbeeld ook omvatten Binnenstad-Oost,

het Jan Vissermuseum, fabrikantenvilla's aan de westzijde van de stad, Warandepark.

VI Ontsluiting oude industrieën

Een te onderzoeken mogelijkheid is ontsluiting van oude industrieën voor publiek.

Momenteel vinden al bedrijfsbezoeken plaats bij de Vlisco. Wellicht zijn er ook andere

industrieën die voor publiek interessant zijn en ook toegankelijk te maken zijn. Ook virtuele

ontsluiting behoort tot de mogelijkheden.

VII (Bedrijfs)collecties

De toekomstige positie van de collectie van het Vlisco-museum en de bedrijfscollectie van

Raymakers Textiel vragen nader aandacht. Verder dienen ook de mogelijkheden van het Jan

Vissermuseum te worden onderzocht.

Het verleden kan een toekomst worden gegeven door in de vorm van een soort

ontdekkingsreis de ontwikkelingsgang te visualiseren en te laten aanschouwen van de oude

handmatige productiemethoden naar de moderne veelal geautomatiseerde maakprocessen.

Ook de positie en collectie van de Stichting Industrieel Erfgoed verdienen aandacht.

Gekeken zal moeten worden hoe en onder welke voorwaarden de collectie kan worden

ingebed.

VIII Arrangementen

Zodra een redelijk aantal elementen is ontwikkeld zullen in samenwerking met de VVV

arrangementen ontwikkeld worden, uitgaande van minimaal een halve dag. Gedacht kan.

worden aan het Gemeentemuseum, rondwandeling, rondleidingen, rondvaart.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 11 van 12

"

Lanae termijn

Verder zijn er ook projecten te onderscheiden voor de lange termijn.

IX Aansluiting bij ERIH

Helmond zou zich na ontwikkeling van enkele sterke elementen aan kunnen sluiten bij het

project European Route of Industrial Heritage (ERlH).

Het project ERIH heeft ten doel om op basis van een grensoverschrijdende routestructuur

een bloeiend industrieel erfgoed toerisme tot stand te brengen, dat impulsen geeft aan de

economie en werkgelegenheid en meer algemeen aan de leefbaarheid en vitaliteit van vele

industriële complexen en regio's. Hiertoe dient de gemeente op korte termijn gesprekken aan

te gaan met projectbetrokkenen.

X Herbestemming van industriële panden

Herbestemming van industriële panden kan voor unieke nieuwstedelijke woon-, werk- en

recreatiemilieus zorgen.

Verder kan gedacht worden aan bijvoorbeeld het (her)inrichten van een fabrikantenvilla naar

oorspronkelijke stijl. Ook kan gedacht worden aan een historisch fabriekspand en I of

arbeiderswoningen.

XI Educatieve programma's

In overleg met educatieve instellingen en scholen wordt een onderwijsprogramma

ontwikkeld. Doelgroepen daarbij zijn de basisscholen, voortgezet onderwijs en

volwasseneducatie.

XII Thematische stadsevenementen

Evenementen zijn bij uitstek een middel om de gewenste profilering van de stad naar buiten

toe te onderstrepen. De mogelijkheden moeten worden onderzocht naar een evenement met

boven lokale aantrekkingskracht dat nauw aansluit bij het thema industrieel erfgoed toerisme.

Industrieel Erfgoed Toerisme

Pagina 12 van 12