Hoofdstuk 4: Drie accenten

De accenten voor komende jaren zijn ondermijning, risicojongeren en gedigitaliseerde criminaliteit. Elk van de accenten vraagt om een eigen aanpak, maar heeft ook overlap. En juist in die overlap zit

ook de winst. Want met het zetten van deze accenten streven we naar synergie in de aanpak. Concreet betekent dit dat als we extra inzetten op ondermijning we hiermee ook inzetten op een (deel van de) risicojeugd en het probleem van gedigitaliseerde criminaliteit. Kortom: door deze accenten te zetten maken we onze totale veiligheidsaanpak sterker.

4.1 Maatschappelijke ontwikkelingen

Ondermijning is de verwevenheid van de onderwereld met de bovenwereld, waarbij criminelen misbruik maken van legale bedrijven en diensten. Denk bijvoorbeeld aan de nagelsalon om de hoek waar nooit een klant komt en die gebruikt wordt voor het witwassen van crimineel geld. Of aan het

uitbuiten van werknemers in de horeca die lange dagen maken in de keuken van een restaurant, een laag loon ontvangen en onder erbarmelijke omstandigheden gehuisvest worden. Of een loods aan de rand van een woonwijk waar ’s nachts van alles gebeurt en waarin een drugslab blijkt te zitten en waar levensgevaarlijke chemicaliën worden gebruikt. Ondermijning is een ‘meerkoppig monster’.

Criminelen ontwikkelen steeds nieuwe vormen van ondermijnende en (vaak) georganiseerde criminaliteit met één drijfveer: geld. De impact op directe slachtoffers én op de samenleving is – vanwege het ontwrichtende effect – groot. De afgelopen jaren zijn verschillende aanpakken ingezet om ondermijning terug te dringen. We werken intensief samen met verschillende organisaties. Denk aan de samenwerking met onze vaste partners zoals politie, OM en de Belastingdienst, maar ook met private partijen zoals de besturen van bedrijventerreinen en ondernemersverenigingen. Het aanpakkenvan ondermijning vraagt om een lange adem. Daarom blijven we hier ook de komende jaren stevig op inzetten en zetten we een stap extra.

Ontwikkeling ondermijning

Ondermijning laat zich niet vangen in cijfers, omdat het zich in verschillende vormen van criminaliteit uit. Bovendien geven cijfers geen realistisch beeld, doordat criminelen steeds beter weten hoe ze onder de radar kunnen blijven en mensen terughoudend zijn om te melden omdat ze angst hebben of niet door hebben dat er sprake is van ondermijning, of omdat ze niet goed weten wat signalen zijn. Dit maakt dat de cijfers van ondermijnende criminaliteit geen betrouwbaar beeld geven, maar dat ondermijnende criminaliteit een groot maatschappelijk en ontwrichtend probleem is staat niet ter discussie. Illustratief voor de aard en de omvang is onder andere de grootschalige productie van synthetische drugs in de regio waar dagelijks miljoenen aan wordt verdiend.

We zien dat steeds meer mensen kwetsbaar worden voor ondermijning. Dit heeft in de eerste plaats te maken met de huidige economische ontwikkelingen waardoor steeds meer mensen moeite hebben om rond te komen. Financiële problemen maakt dat mensen kwetsbaarder zijn voor beïnvloeding of alternatieve, illegale manieren om geld te verdienen.

Daarnaast hebben we landelijk, en ook in Helmond, te maken met een toenemende stroom vluchtelingen. Deze groep is zeer kwetsbaar voor mensenhandel en uitbuiting, omdat zij vaak op stel en sprong zijn vertrokken zonder geld, papieren en/of spullen en geen woning hebben.

• Doel 2026

In 2026 is de barrière tegen ondermijnende criminaliteit verhoogd en zijn inwoners, ondernemers en de gemeente beter beschermd tegen de inmenging van criminelen.

Dit doel bereiken we door in te zetten op vier pijlers:

• Repressieve aanpak ondermijnende criminaliteit
• Sociale weerbaarheid
• Maatschappelijke weerbaarheid
• Weerbare overheid

Repressieve aanpak ondermijnende criminaliteit

We verminderen de ondermijnende criminaliteit door signalen en informatie te verzamelen en integraal acties uit te voeren gericht op personen en locaties. In een lokaal informatieoverleg werken we samen met ketenpartners. We wisselen signalen uit, we pakken casuïstiek op en we zetten interventies in. In het lokaal informatieoverleg brengen we ook nieuwe ontwikkelingen van

ondermijnende criminaliteit in kaart zodat we daar gericht barrières tegen kunnen opwerpen. We werken ook in Peelland-verband samen aan de aanpak van ondermijning, onder andere vanuit het Peelland Interventieteam.

Sociale weerbaarheid

We zetten in op het versterken van de weerbaarheid van onze (kwetsbare) inwoners en het voorkomen van jonge aanwas in de criminaliteit. We investeren in het signaleren van kwetsbare groepen voor ondermijnende criminaliteit en ontwikkelen een integrale aanpak om te voorkomen dat criminelen de kans krijgen om hen (verder) de criminaliteit in te trekken. We brengen inzichten uit casuïstiek in kaart en scherpen de aanpak, samen met partners uit het sociaal domein, continu aan om de kwetsbaarheid van groepen te verminderen.

Maatschappelijke weerbaarheid

Criminelen zijn constant bezig met het ontdekken van nieuwe mogelijkheden voor het witwassen van hun criminele geld. Dit vraagt van de gemeente en partners om constant mee te bewegen en criminelen de pas af te snijden door barrières op te werpen. Een voorbeeld is de integrale aanpak van ondermijnende criminaliteit op bedrijventerrein Hoogeind, waarbij we samen met ondernemers werken aan een veilige verhuur van commerciële panden. De komende jaren vormen we met andere (kwetsbare) branches maatschappelijke coalities en maken we afspraken hoe we gezamenlijk barrières op gaan werpen tegen criminele inmenging. We organiseren themabijeenkomsten om meer bewustwording te creëren van signalen van ondermijnende criminaliteit.

Weerbare overheid

Een weerbaar Helmond stopt niet bij onze inwoners en ondernemers, maar vraagt ook om een weerbare overheid en dus ook een weerbare gemeente. Inwoners – en dus ook criminelen – kunnen ten slotte alleen bij de gemeente terecht voor een nieuw paspoort of een vergunning voor

een nieuwe onderneming. Als criminelen misbruik maken van de diensten van de gemeente dan is er sprake van ondermijning. De komende jaren zetten we in op het versterken van de bestuurlijke én ambtelijke organisatie tegen criminele inmenging. We implementeren de Brabantse norm weerbare overheid, waarbij we samenwerken met de andere gemeenten in Peelland. Vervolgens houden we een strakke vinger aan de pols zodat we weerbaar blijven.

4.2 Risicojongeren

Met de meeste jongeren in Helmond gaat het goed. Ze ontwikkelen zichzelf, komen op eigen kracht vooruit, doen goede dingen voor zichzelf en voor onze stad. Er is ook een groep met minder perspectief en met een verhoogd risico om af te glijden in de criminaliteit of die hier zelfs al in terecht zijn gekomen. Samen met onze partners voelen wij ons verantwoordelijk voor die jongeren en willen we hen perspectief bieden op een goede toekomst.

In Helmond hebben we de aanpak Perspectief voor Jeugd. Een belangrijk onderdeel daarvan is de aanpak van risicojongeren. De komende vier jaar intensiveren we deze aanpak.

Risicojongeren zijn jongeren afkomstig uit een gezin met meerdere problemen die zorg mijden en overlastgevend/crimineel gedrag vertonen. Professionele partners hebben daar gedeelde zorgen over. Risicofactoren wil zeggen dat er een hoger risico is op zorgwekkend, overlastgevend of crimineel gedrag.

Met een data-analyse schatten we per wijk het percentage (hoog)risico jongeren in op basis van een aantal factoren zoals geslacht, leeftijd, inkomen, registraties criminele activiteiten, opleiding, levensgebeurtenissen, huishouden, ouders, familie en buurt. Hierdoor is het mogelijk om op basis van data en factoren in een vroeger stadium mogelijke risico’s te signaleren en hierop te interveniëren.

Ontwikkeling

Het percentage jongeren dat verdachte is van een misdrijf ligt in Helmond al jaren hoger dan gemiddeld in Nederland. Helmond West scoort landelijk het hoogst wat betreft het aantal jongeren dat risico loopt om af te glijden in de drugscriminaliteit (een kleine veertien procent van de jongeren in deze wijk). De jeugdoverlast in Helmond is sinds 2018 gestegen. Dit is een landelijke trend en hangt grotendeels samen met corona, maar ook voor corona lag het aantal meldingen van jeugdoverlast in Helmond relatief hoog.

• Doel 2026

In 2026 is er minder overlast en criminaliteit door jongeren en hebben meer risicojongeren in Helmond perspectief op een veilige, gezonde en kansrijke toekomst. Specifiek voor Helmond West geldt dat zij scoort buiten de landelijke top 3 voor wat betreft het aantal jongeren dat risico loopt om af te glijden in de drugscriminaliteit.

De doelstelling is een stip op de horizon. Het is een meerjarige opgave waarin we stap voor stap te werk gaan. Dit doel bereiken we door in te zetten op drie pijlers:

• Verminderen risicofactoren jongeren in kwetsbare wijken
• Perspectief bieden aan risicojongeren
• Repressief aanpakken van criminele jongeren

Verminderen risicofactoren jongeren in kwetsbare wijken

Jongeren die opgroeien in kwetsbare wijken en/of in een omgeving met criminele vrienden of familieleden hebben een verhoogd risico om zelf ook in de criminaliteit terecht te komen. Om dit te voorkomen, brengen we risicofactoren in kaart en op basis daarvan zetten we met een gerichte aanpak in op het verminderen van deze risicofactoren en op het stimuleren van beschermende factoren. Hierbij zetten we in op de volledige leefomgeving van jongeren (thuis, school/werk, wijk). Ook zetten we de komende jaren in op het versteken van vroegsignalering. Dit doen we integraal en wijkgericht, onder andere met scholen en leerplicht en andere sleutelfiguren uit de wijk, zodat we weten wat er speelt in de wijken en bij de jongeren. Zo krijgen we risicojongeren sneller in beeld en kunnen daar beter op inspelen door hen een gericht preventief aanbod te bieden.

Perspectief bieden aan risicojongeren

Voor jongeren uit kwetsbare wijken en jongeren met problematisch gedrag is het belangrijk dat we voorkomen dat zij daadwerkelijk de stap naar de criminaliteit zetten. We zijn een jeugdvriendelijke stad. Dat betekent dat we perspectief bieden door bijvoorbeeld scholing en werk, maar ook op het gebied van sport en sociale vaardigheden. Uitgangspunt is dat we het vertrouwen nooit verliezen in jongeren, want fouten maken en onder (groeps)druk verkeerde keuzes maken hoort ook bij opgroeien en leren. Belangrijk is om steeds dat perspectief te blijven bieden: zicht op een veilige, gezonde en kansrijke toekomst. We wachten daarbij niet tot jongeren en hun gezinnen met een hulpvraag aankloppen, maar gaan er actief op af. We plegen vooral interventies om risico’s te beperken of weg te nemen, maar maken ook duidelijk waar de grens ligt. Oftewel preventie met gezag. Waar nodig koppelen we bindende en niet vrijblijvende maatregelen aan het bieden van kansen. Bijvoorbeeld een (voorwaardelijke) justitiële straf met voorwaarden om een zorgtraject te volgen. Het gaat steeds om een persoonsgebonden aanpak op maat.

Repressief aanpakken van criminele jongeren

Richting jongeren die al daadwerkelijk in de criminaliteit zitten, stellen we heldere grenzen en treden we op. Dit is primaire een taak van politie en OM, maar ook blijven we in gesprek met de betreffende jongeren en gaan op zoek naar een passend perspectief zonder criminaliteit. We zetten integraal interventies (vanuit bestuurs- en strafrecht) in om hen af te schrikken nog een keer de fout in te gaan en perspectief te bieden voor een betere toekomst.

4.3 Gedigitaliseerde criminaliteit

De toenemende digitalisering van de samenleving leidt tot een verschuiving van traditionele vormen van criminaliteit naar criminaliteit die online gepleegd wordt. Ook in Helmond is dit het geval. Iedereen die gebruik maakt van internet loopt het gevaar slachtoffer te worden van cybercriminelen. Het doel van cybercriminelen is niet anders dan dat van gewone criminelen. Ze proberen in te breken en gegevens te stelen of geld afhandig te maken. Specifieke doelgroepen lopen meer gevaar om slachtoffer te worden. Jongeren zijn kwetsbaar omdat zij veel op internet zitten en de gevaren soms nog onvoldoende kunnen inschatten. Ouderen zijn vaker slachtoffer omdat zij vaak onbekender zijn in de digitale wereld. Ondernemers zijn ook een doelgroep. Zij kunnen bedrijfsgeheimen hebben die criminelen proberen afhandig te maken, maar ook klantbestanden kunnen interessant zijn voor anderen. Regelmatig blijkt dat (vooral kleine) ondernemers onvoldoende beschermd zijn tegen aanvallen.

Ontwikkeling

In de veiligheidsmonitor van 2021 gaf 17 procent van de inwoners van Helmond aan in de voorliggende 12 maanden slachtoffer te zijn geweest van gedigitaliseerde criminaliteit. Dit komt ongeveer overeen met het gemiddelde slachtofferschap in Nederland. Het aantal slachtoffers van gedigitaliseerde criminaliteit stijgt door de jaren. Zo zien we in Helmond tussen 2018 en 2021 een forse stijging van het aantal gemelde misdrijven van online fraude: van 168 naar 453. Een belangrijke kanttekening bij de cijfers is de relatief lage aangiftebereidheid bij online criminaliteit. Hierdoor hebben we sterke vermoedens dat het werkelijke slachtofferschap van deze vorm van criminaliteit hoger ligt. Oorzaak van de lage aangiftebereidheid is onder andere schaamte, maar soms gaat het ook om relatief lage geldbedragen waardoor slachtoffers niet de moeite doen om tot aangifte over te gaan. De impact van sommige gedigitaliseerde criminaliteit op slachtoffers is groot.

Voor veel overheden is het beleid voor de aanpak van deze vorm van criminaliteit nog pril. In Helmond zetten we al preventieve maatregelen in, maar hebben we behoefte aan meer structurele en integrale inzet.

• Doel 2026

In 2026 zijn de inwoners, maatschappelijke partners, bedrijven en de gemeente digitaal weerbaarder.

Om te voorkomen dat inwoners en ondernemers in Helmond slachtoffer worden van gedigitaliseerde criminaliteit, nemen we preventieve maatregelen waardoor kwetsbare groepen zich beter leren beschermen. Hiermee streven we naar een afname van het aantal geslaagde pogingen van gedigitaliseerde criminaliteit.

Dit doel bereiken we door in te zetten op drie pijlers:

• Preventie (weerbaarheid kwetsbare groepen vergroten)
• Repressie (opsporing en vervolging)
• Ontwikkelen en uitvoeren van handelingskader

Preventie

Aan de hand van een analyse van welke groepen het vaakst slachtoffer worden zetten we gericht in op het verhogen van weerbaarheid onder inwoners, maatschappelijke partners en ondernemers. We maken ze bewust van de digitale gevaren door bijvoorbeeld het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten en campagnes (soms in het verlengde van landelijke campagnes) en geven handvatten voor een betere bescherming. We verhogen ook het bewustzijn binnen de gemeentelijke organisatie door meer in te zetten op informatieveiligheid en ontwikkelen scenario’s om continuïteit te borgen in geval van cyberaanvallen op onze vitale systemen. We zetten ethische hackers en digitale ambassadeurs in om gedrag daadwerkelijk te veranderen. Voor jongeren werken we met speciaal ontwikkelde games om hen meer bewust te maken van risico’s. Een goed voorbeeld van een preventiemaatregel is de game Hackshield die sinds eind 2022 in de stad uitgerold is om jongeren bewust te maken van onlinerisico’s. Op deze manier krijgen inwoners en ondernemers handelingsperspectief om de gevaren te onderkennen en daarmee weerbaarder te worden tegen cybercriminelen. Er zijn ook al digitale ambassadeurs in wijken. Die gaan we meer structureel inzetten.

Repressie

We werken nauw samen met politie, OM en het Regionaal Expertteam Digitale Veiligheid. Politie en OM gaan onverminderd door met opsporing en vervolging en werken bovenregionaal en internationaal samen. Vooralsnog richten gemeenten zich vooral op preventie. Wij onderzoeken samen met onze partners de mogelijkheden om ook op repressief gebied tot een effectieve aanpak te komen.

Opstellen en uitvoeren handelingskader

Gedigitaliseerde criminaliteit is nog relatief nieuw en daarom is het voor de overheid nog zoeken naar haar rol en taak op dit gebied. Dit is ook een belangrijke reden om deze vorm van criminaliteit tot accent te benoemen. Er wordt hard gewerkt aan het verduidelijken van rollen, taken en bevoegdheden bij de integrale aanpak van gedigitaliseerde criminaliteit. We ontwikkelen op deze manier een handelingskader, zodat we deze vorm van criminaliteit beter kunnen voorkomen én bestrijden. We zoeken aansluiting bij bestaande (landelijke en regionale) initiatieven. Waar mogelijk én nodig vervullen we een regierol vanuit de gemeente. Gelijktijdig met het opstellen en ontwikkelen van dit handelingskader, zitten we niet stil en voeren we samen met partners preventieve en repressieve maatregelen uit.